Irak’ta yetiÅŸen Evliyadan Åžeyh Celalüddin Hürmali hazretleri “rahmetullahi aleyh“, bir sohbetinde;
- Ä°nsan, birçok bakımdan hayvanlara, bazı sıfatları da nebatlara ve cansızlara benzerse de, insanı hayvandan ayıran insanlık sıfatları vardır ki, ona insanlık ÅŸerefi, bu sıfatlardan gelmektedir, buyurdu.

Sordular:
- O nedir efendim?

Buyurdu ki:
- Bunlar, anlama, kavrama, idrak etme ve düÅŸünme kuvvetidir. Allahü teâlâ, bu hassayı insana verdi ki, bununla kendi Yaratanını bilsin, anlasın. Ä°nsan, yerleri, gökleri, fizik, kimya, biyoloji kanunlarını, hayati faaliyetleri inceleyerek, Allahü teâlânın varlığını anlar ve Onun emir ve yasaklarına, yani Ä°slamiyet’e uyarak dünya ve ahiret saadetine kavuÅŸur.

Åžöyle devam etti:
- Âyet-i kerimede mealen; (Ä°nsanları ve cinleri, sadece bana ibadet etmeleri için yarattım) buyuruldu. Bu âyet-i kerimedeki; “Ä°badet etmeleri için” ifadesi, “Beni tanımaları için” demektir.

Sordular:
- Tanımaları için mi?
- Evet. Tanımaktan maksat, itaat etmektir. Yani Allahü teâlânın varlığına, birliÄŸine ve büyüklüÄŸüne inanmak ve Ona itaat etmek için yaratıldık.

İslam ahlakı nedir?

Bir gün sordular bu zata:
- İslam ahlakı nedir efendim?

Buyurdu ki:
- “Ä°slam ahlakı”nı çok tarif edenler olmuÅŸ. Ama bir tarif benim çok hoÅŸuma gidiyor.

Sordular:
- O hangisi hocam?
- Kimseye yük olmamak ve herkesin yükünü çekmektir. Böyle olan kimse herkes tarafından sevilir.

Dediler ki:
- Biz, bazı arkadaşların yanına rahat gidemiyoruz hocam.

- Öyleyse çok fena, buyurdu . Zira "Falancaya iÅŸim düÅŸmektense kalsın" dedirten kimse mahvolmuÅŸtur.