Kötü huy ve ahlaktan kurtulabilmek için,
Önce, bunu bilmesi lazım gelir kişinin.

Yani kötü huyunu teşhis etmek lazımdır.
Bunu bilmek için de, çeşitli yollar vardır.

Mesela güvendiği bir dosttan sorar bunu.
Onun söylemesiyle bilir kötü huyunu.

Veyahut düşmanının sözüne dikkat eder.
Zira düşman, insanın kusurlarını söyler.

Veyahut evliyanın okuyup hayatını,
Onlardan anlamaya çalışır hatasını.

Veyahut insanlarda görünce kötü bir hal,
(Bende de var mı?) diye, kendine bakar derhal.

Aynı kötü huylardan, kendinde varsa eğer,
Bunu düzeltmek için çalışır, gayret eder.

Zira mümin, müminin aynasıdır esasen.
Bu hadis-i şerifin manası budur zaten.

Yani başkalarının kusurunu görerek,
Kendi ayıplarını, nasib olur öğrenmek.

Nitekim: (Bu ahlakı kimden öğrendin?) diye,
Gelip sual ettiler, bir gün İsa Nebi’ye.

Cevaben buyurdu ki: (Kimseden öğrenmedim.
Sadece insanların haline dikkat ettim.

Hoşuma gidenleri, ben dahi yaptım aynen.
Beğenmediklerimi terk eyledim tamamen.)

Yine Lokman Hakim’e gelip bazı kimseler,
(Siz, edebi kimlerden öğrendiniz?) dediler.

Cevaben buyurdu ki: (Edepsizden öğrendim.
O kötü hallerinden, tiksinip terk eyledim.)

Kendinde kötü bir huy olduğunu bilince,
Nereden geldiğini öğrenmeli hemence.

Yani bu kötü huyun, nereden geldiğini,
Araştırıp bulmalı evvela sebebini.

Sonra da, o sebebi yok etmek için hemen,
Onun ters ve zıddını yapmalıdır tamamen.

Çünkü kötü bir huydan halas olmak, kurtulmak,
O şeyin, tam tersini yapmakla olur ancak.

Lakin bunu başarmak, pek de kolay değildir.
Zira her bir kötülük, nefse çok tatlı gelir.

İnsan kötü bir şeyi, günahı işleyince,
Nefse ağır bir ceza vermelidir hemence.

Hatta kendi kendine demelidir ki insan:
(Eğer Allah'a karşı yaparsam günah, isyan,

Yapacağım şu kadar bir hayır ve hasenat.
Yahut gece namazı kılacağım yüz rekat.)

Bu şekilde, nefsine bir ceza vermelidir.
Ve hatta bu hususta, yemin de etmelidir.

Nefis, yapmamak için bu güç ibadetleri,
Terk eder yavaş yavaş, o kötü âdetleri.

İnsan, böyle yapmaya devam ederse eğer,
Nefis de, günahları işlemekten vazgeçer.